۵ راز شوکه‌کننده از پشت‌صحنه شاهکار اصغر فرهادی_طلوع شرق

فیلم «درمورد الی» یکی از بهترین آثار تاریخ سینمای ایران است. تعداد بسیاری از منتقدان سینما، اغاز اوج گرفتن فرهادی را ساخت درمورد الی می‌‌دانند. با چند سال فاصله از «چهارشنبه‌‌سوری» درمورد الی عرصه‌‌ساز نقل شدن فرهادی در سطح بین‌‌المللی شد و اگرچه فیلم او در جشنواره فجر چندان مورد دقت قرار نگرفت اما خرس نقره‌‌ای بهترین کارگردانی در جشنواره برلین را برد که پیش‌‌درآمدی برای جوایز بعدی و انفجار «جدایی نادر از سیمین» در جهان می بود. 

با وجود افتخارات پرشمار «جدایی نادر از سیمین» کم نیستند افرادی که درمورد الی را کاملترین و بهترین ساخته فرهادی می‌‌دانند. فیلمی پرستاره که برای تعداد بسیاری از آنها بهترین قسمت کارنامه‌‌شان را رقم شده است. هر فیلم ماندگاری، حاشیه‌‌ها و اتفاقات پشت صحنه خود را دارد. درمورد الی به علت تعدد بازیگران شناخته شده سینمای ایران و افرادی که بعدا ستاره شدند، این چنین به علت فضای فیلم و زمان طویل محبوس بودن بازیگران ناگفته‌های پرشماری دارد. از این فیلم یک مستند پشت صحنه هم ساخته شده. تعداد بسیاری از روایات در رابطه اتفاقات زمان ساخت این فیلم هم حرف های شده. اما تا این مدت برخی از این حاشیه‌‌های پشت صحنه کمتر شنیده شده‌‌اند یا جایی انتشار نشده‌‌اند. با هم ۵ مورد خاص از این موضوعات را مرور می‌‌کنیم.

یک- چرا حامد بهداد یک دفعه خط خورد؟

درمورد بازیگرانی که قرار بوده در این فیلم ایفای نقش کنند و جابه‌‌جا شده‌‌اند داستان‌‌های بسیاری وجود دارد. از لیلا حاتمی، یکی از نقش‌‌های مهم اولیه که حرف های با فرهادی به توافق نهایی نرسیده -و معلوم نیست چه مقدار بابت این اتفاق پشیمان است- تا پانته‌‌آ بهرام و نیکی کریمی که به علت تعهدات‌‌شان با وجود مذاکرات زیاد و حتی پیشرفت در تمرینات نتوانستند در این شاهکار حاضر باشند. اما احتمالا کمتر فردی خبر دارد که حامد بهداد یکی از گزینه‌‌های فرهادی برای وجود در فیلم بوده.

جلسات بسیاری بین بازیگر و کارگردان برگزار شده و با وجود توافق اولیه، فرهادی اظهار کرده که به علت شخصیت بهداد و این فکر که وجود بلند زمان او در جمع بازیگران می‌‌تواند حاشیه‌‌ساز باشد، او را از فهرست خط زده. این یقیناً یک روایت است و برخی نزدیکان بازیگر اختلافات و سوءتفاهم‌‌های شخصی و حتی سخن بگویید‌‌های نقل شده توسط مشاوران فرهادی را عامل این حذف می‌‌دانند. حادثه‌‌ای که برای بهداد زیاد گران همه شد و او یکی از بزرگترین زمان‌‌های زندگی‌‌اش را از دست داد. نقش او سرانجام توسط پیمان معادی بازی شد.

دو- ماجرای کشیده مانی حقیقی به گلشیفته چه می بود؟

قضیه را گلشیفته بعدا در سخن بگویید با روزنامه گاردین هم نقل کرده. یقیناً بدون نام بردن از مانی حقیقی. اما بعد از آن حادثه و پایان فیلم همه عوامل می‌‌دانستند که چه حادثه تلخی رخ داده. گلشیفته در سخن بگویید با گاردین اتفاقات این فیلم را به نوعی شکنجه تعبیر کرده. حرف های هر روز قبل از صبحانه ناچار به دویدن و جیغ کشیدن در ساحل دریا بوده و این چنین برای تحول صدایش باید آرد نخودچی می‌‌خورده. اما فرد باتجربه‌‌ای همانند مانی حقیقی چرا باید کشیده‌‌ای به سوپراستار آن زمان سینما و یکی از نقش‌‌های مهم فیلم بزند که به روایتی حتی علتپارگی گوش او شده؟ نزدیکان به عوامل فیلم، ارتباطات و کشمکش‌‌های فرامتنی را عامل این حرکت خشن مانی حقیقی می‌‌دانند.

ارتباطات پشت صحنه بین فرهادی و مانی حقیقی که پیش از این سابقه همکاری در فیلمی همانند کنعان را داشتند، وجود ترانه علیدوستی و شیمی ارتباطات او با فرهادی و حقیقی که داستان‌‌های بسیاری در رابطه آن وجود دارد و شرایطی که فرهادی بین بازیگرانش به وجود می‌‌آورد تا روابط در فیلم به شکلی دراماتیک‌‌تر و قابل قبول‌‌‌‌تر نمود کند، همه عواملی بوده‌‌اند که به آن کشیده شوکه‌‌کننده ختم شده‌‌اند. اتفاقی که دعوا بین گلشیفته و مانی حقیقی و دلخوری گلشیفته از فرهادی را رقم زد و سرانجام سال‌‌ها سپس در او گفت‌‌و‌‌گو با گاردین سر باز کرد. تا این مدت باید زمان بیشتری بگذرد تا زوایای فرد دیگر از این حواشی و حقیقت آنچه رخ داده آشکار شود.

سه- فضای کابوس‌‌وار ویلای وحشت

ویلایی که در فیلم نمایش داده می‌‌شود برای نزدیک به سه ماه اجاره شده بوده. اصلا همین زمان اجاره و تصمیم تخریب ویلا بعد از پایان پروژه علتشد نیکی کریمی موفق نشد تعهدات کاری‌‌اش را جابه‌‌جا کند و به فیلم برسد. پیش از وجود در شمال، بازیگران جلسات متعدد روخوانی داشتند و حتی صحنه‌‌ها و دیالوگ‌‌هایی را بازی کردند که در فیلم نبوده است. فیلمنامه‌‌ای تعداد بسیاری طویل‌‌تر و کاملتر از آنچه ساخته شد و روی پرده آمد. با بک‌گراندی از سابقه و ارتباطات افراد این سه خانواده که وقتی همکلاسی دانشگاه بوده‌‌اند و سوابقی دارند که در فیلم اشاره‌‌وار از آنها رد می‌‌شویم اما ربط و کنش‌‌های متقابل شخصیت‌‌ها را باورپذیرتر می‌‌کند. اما وجود نزدیک به ۷۵ روزه در شمال سرد دلگیر و مرطوب و در هتلی نزدیک به ویلا، بدون اجازه سفر به تهران و بدون اجازه وجود خانواده بازیگران سر صحنه، خستگی و عصبیتی را به وجود آورد که فرهادی به خوبی از آن منفعت گیری کرد تا فضای التهاب فیلم را بسازد.

در این فضا دوستی‌‌هایی شکل گرفت و اختلافاتی پیش آمد که خود می‌‌تواند دستمایه یک فیلم دیگر باشد. داستان‌‌های بسیاری از اختلاف ترانه علیدوستی با گلشیفته، انس بین شهاب حسینی و ترانه و…شنیده می‌‌شود که بخشی از آنها با طراحی قبلی فرهادی اتفاق افتاده است. او استاد تشکیل فضای مناسب برای شکل‌‌گیری فضای واقعی در روبه رو دوربین است. برای همین هم هست که بعد از سریال شهرزاد مجدد سراغ زوج ترانه علیدوستی و شهاب حسینی رفت تا در فیلم «فروشنده» روبه رو هم قرار بگیرند. حتی انتخاب شهاب حسینی و پیمان معادی به گفتن چهره‌‌های مهم فیلم جدایی بی‌‌ربط با ریشه‌‌های روابط به وجود آمده در درمورد الی نبوده است. یادمان باشد که پیمان معادی در فیلم درمورد الی اولین نقش‌‌آفرینی‌‌اش را توانایی می‌کرد و قبل از آن فیلمنامه‌‌نویس می بود. اما چنان خوش درخشید و به فرهادی نزدیک شد که بعدتر نقش اول جدایی را گرفت و سپس تبدیل به ستاره سینما شد. همان اتفاقی که برای مانی حقیقی هم افتاد. او هم در این فیلم اولین بازی‌‌اش را انجام داد و سپس به گفتن بازیگر توانایی‌‌های بیشتری داشت.

چهار- ماجرای دعوای شهاب حسینی و احمد مهرانفر 

مهرانفر از نقش‌‌های پررنگ فیلم نیست، اما یک برخورد علتشد برای سال‌‌ها رابطه او با شهاب حسینی کارد و پنیر باشد و سایه هم را با تیر بزنند. ماجرا به صحنه‌‌ای برمی‌گردد که شهاب حسینی برای گرفتن بچه داخل کادر می‌‌شد و یک دفعه احمد مهرانفر با گرفتن پشت پا برای او علتشد شهاب تا مرز سقوط روی زمین پیش برود.

شهاب حسینی بابت این کار به شدت از مهرانفر دلگیر شد و آن را یک شوخی بی‌‌جا و غیرقابل بخشش دانست. آن هم در حالی که شهاب حسینی در سال ساخت درمورد الی بازیگری شناخته شده و ستاره می بود و احمد مهرانفر تا این مدت به پایتخت و جایگاه سال‌‌های بعدش نرسیده می بود. ۱۵ سال بعد از این حادثه، که دو بازیگر هیچ ارتباطی نداشتند و در هیچ کار مشترکی حاضر نشدند، احمد مهرانفر می‌‌گوید آن پشت پا به پیشنهاد اصغر فرهادی بوده و یقیناً شهاب حسینی نمی‌‌پذیرد. دور از انتظار به نظر می‌‌رسد سر صحنه کارگردان منضبط و سختگیری همانند فرهادی مهرانفر سر خود این چنین شوخی ناجوری انجام داده باشد. 

پنج- چه فردی اسم «الی» را می‌‌داند؟

این سوالی است که بعد از غرق شدن ترانه علیدوستی از طرف ماموران نقل می‌‌شود و تازه آنجاست که می‌‌فهمیم هیچکس اسم کامل این مربی مهدکودک را که بطور اتفاقی با جمع به سفر آمده نمی‌‌داند. الهام؟ الناز؟ المیرا؟

احتمالا دلنشین باشد بدانید که اسم اولیه فیلم نه «درمورد الی» که «مجهول ‌‌الهویه» بوده. نامی برای اصرار بر شخصیت مبهم و ناشناس الی که به داستان داخل می‌‌شود و همه چیز با غرق شدن او به آخر می‌‌رسد. فرهادی بعد از ساخت فیلم هم جایی نگفته که در واقع نام ترانه علیدوستی در ذهن و داستان او چه بوده. فرهادی برای انتخاب موسیقی آخر فیلم، در طول روزهای ساخت تاثییر، سی‌‌دی‌‌های تعداد بسیاری را گوش می‌‌کرد و به جستوجو بهترین نوای تاثیرگذار می بود. بالاخره شبی یک موسیقی را پسندید و هنگامی نام آن را سوال کرد شگفت‌‌زده شده؛ «ترانه‌‌ای برای الی / Song for Eli» نام این قطعه می بود. یک نشانه دیگر که فرهادی را برای انتخاب یقین می‌‌کرد. اما بالاخره اسم الی چه می بود؟